Η αλήθεια περί του Αγίου Φωτός για κάθε πιστό Ορθόδοξο είναι κάτι τόσο φυσιολογικό και αυτονόητο όσο και η αναπνοή του. Δεν χρειάζεται ούτε να του το αποδείξουν, ούτε να του το δικαιολογήσουν, ούτε καν να το δει- αφού πρόκειται για γεγονός καταφανέστατο. Όμως επειδή κάποιοι κλονίζονται ή δεν έχουν πιστέψει με τόση θέρμη- πειραζόμενοι και από τον διάβολο και από τους «διαβόλους»- τους προσφέρουμε μια ιστορική μαρτυρία για το Άγιο Φως. Επίσης είναι σημαντικά τα κείμενα αυτά διότι αποδεικνύουν την αλήθεια της Ορθοδοξίας ως μόνης Εκκλησίας του Χριστού, αφού μόνον στους Ορθοδόξους δίδεται άνωθεν το Άγιο Φως. Ας μην λησμονούμε πως το ότι δέχονται οι αιρετικοί να προσκυνήσουν και να λάβουν το Άγιο Φως από τα χέρια του Ορθοδόξου Πατριάρχη δεν είναι απλό πράγμα. Υπογραμμίζουμε πως πιστοποίηση της αξιοπιστίας της μαρτυρίας είναι το ότι προέρχεται από Λατίνο (Ρωμαιοκαθολικό) κληρικό και αυτόπτη μάρτυρα. Τέλος τονίζουμε πως αυτά τα δημοσιεύουμε προς δόξαν Θεού και αναζωπύρωση της φλόγας της Πίστεως, όχι ως απόδειξη σε απίστους. Αυτοί με εκπομπές, βιβλία και αστεία πειράματα υπογράφουν πως «ερευνούν» εντός λαγουμιών και μάλιστα φορώντας κουκούλες και ωτοασπίδες…
J. Mischaud, Histoire des Croisades, Paris 1856, τομ.1, σελ. 291.
Το γεγονός διηγείται ως εξής ο αρχιεπίσκοπος καθηγητής Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, όπως παραπάνω, σελ. 426-427:
«Διηγείται ένας αυτόπτης Λατίνος μάρτυρας, ο Πουλχέριος, αυτός που μετά από αυτά έγινε Πατριάρχης, ότι κατά το έτος εκείνο καθόλου δεν εμφανίζονταν το άγιο Φως, παρά όλες τις λιτανείες που τελέσθηκαν, κατά τις οποίες ψάλλονταν το «Κύριε ελέησον» από όλους που συμμετείχαν στις λιτανείες. «Καταληφθήκαμε από μεγάλη λύπη και θλίψη. Πόσες ανακραυγές προς τον Κύριο! Πόσοι στεναγμοί, πόσοι οδυρμοί! Γιατί στους οδυρμούς όλοι ψάλλαμε «Κύριε ελέησον», για να ζητήσουμε με τις ψαλμωδίες το έλεος του Κυρίου, όμως, αν και τον ικετεύαμε, καθόλου δε λαμβάναμε το ζητούμενο. Και ήδη ήρθε η εσπέρα και η μέρα έληξε και επειδή σκεφτήκαμε ότι εξαιτίας των αμαρτιών μας συνέβη ό,τι δεν συνέβη τα άλλα χρόνια, ο καθένας μας αποφάσισε ενδόμυχα να διορθωθεί σε όσα αμάρτησε προς τον Θεό. Το άγιο Φως δεν φάνηκε ούτε κατά το πρωί του Πάσχα, ο Βασιλιάς Βαλδουίνος απελπισμένος προσευχόταν μπροστά στον άγιο Τάφο, ο λατινικός κλήρος βρέθηκε σε πολύ δυσάρεστη θέση, αγνοώντας αν έπρεπε να τελέσει ή όχι την εορτή του Πάσχα, χωρίς το άγιο Φως. Καθώς οι Λατίνοι βρίσκονταν σε τέτοια αγωνιώδη κατάσταση, αποφάσισαν να βγουν από το Ναό της Αναστάσεως. Οι Έλληνες όμως που απέμειναν μέσα έκαναν θερμότερες προσευχές, ακολουθούμενοι από τους Ιακωβίτες και τους Αρμενίους, λιτάνευσαν, ικέτευσαν τον Θεό και το άγιο Φως εμφανίστηκε, πλημμυρίζοντας όλον τον Ναό. Με αλαλαγμούς έτρεξαν οι Λατίνοι να πάρουν το Φως από τους Έλληνες. Και επαναλαμβάνουμε ότι το επεισόδιο αυτό το διηγείται αυτόπτης Λατίνος, και όπως κι αν θελήσει κανείς να το εξηγήσει, είναι αναντίρρητο ότι οι Έλληνες που ταπεινώθηκαν και περιφρονήθηκαν από τους σταυροφόρους εξυψώθηκαν με αυτό. Και από τότε η τελετή του αγίου Φωτός παρέμεινε ως καθαρή ελληνική τελετή, ακόμα και κατά την περίοδο των σταυροφόρων».
Η μαρτυρία είναι από την Ιστορία του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου.
